Nieuwe inzending P-NUTS Awards 2015: 68ste inzending P-NUTS Awards 2015: “Local Energy Saving Support (Less) – Fatima”
Website: http://www.buurkracht.nl/fatima&www.enactustilburg.nl/projecten/less-2
Naam inzender: Nicolaas Veltman
Categorie: Mooiste Idee Award

Beschrijving:

Het doel is om energiearmoede op een innovatieve manier aan te pakken, zodat (duurzame) energie voor iedereen beschikbaar en betaalbaar blijft/komt.

Daarnaast willen we (on)zichtbare werkloosheid aanpakken met een bijzonder re-integratietraject. Via een participatief financieringsarrangement knopen we beide zaken aan elkaar, door maatschappelijk rendement ook als financiële aflossingscomponent in te brengen.

Bovendien is het maatschappelijk gewenst om het energieverbruik van de bestaande particuliere woningvoorraad te beperken. Zeker wanneer de bewoner-eigenaar een laag en/of onzeker inkomen heeft (als werkeloze of ZZP-er). Het risico op achterstallig onderhoud is dan groot, waardoor bovenop de energiearmoede ook waardevermindering dreigt.

Als aanvulling op bestaande financiële leningsarrangementen (publiek en/of privaat) worden energiebesparingspakketten op maat aangeboden, waarbij de huisvestingslasten gegarandeerd dalen. Dit betekent dat een deel van de besparing wordt gebruikt om de investeerder terug te betalen (zie financiering). Een ander deel vloeit in de eigen portemonnee terug.

Daarbovenop willen we energiebesparingsteams opzetten, bestaande uit werkloze buurtgenoten, die als goed opgeleide re-integratiearbeiders inspecties uitvoeren bij de woningen van hun buren, voor hen besparingspakketten opmaat (mede)opstellen en het gekozen besparingspakket meehelpen uit te voeren. Ook in de wijk woonachtige ZZP-ers willen we op een soortgelijke manier ondersteunen, waarbij hun brede maatschappelijke inzet een financiële vertaling krijgt in het leningsarrangement.

Context en/of korte geschiedenis:

Als een persoonlijk leer- en ervaringsproject is Nicolaas Veltman twee jaar geleden het initiatief gestart om de inwoners van zijn eigen Tilburgse binnenstadswijk (met tot op heden populaire jaren-30 rijwoningen) te mobiliseren tot het collectief uitvoeren van energiebesparende maatregelen (als koploperproject van de stad).

Zie bijgaande promotiefilm: http://www.youtube.com/watch?v=A8UOJyKKfhU.

Vanaf 2013 is de gemeente Tilburg, in het kader van de Blok-voor-blok-aanpak, immers op zoek naar particuliere woningeigenaren die samen het energieverbruik van hun woning willen verlagen. Een groep van minimaal 20 buurtbewoners die gezamenlijk initiatief neemt, krijgt via het Klimaatbureau Tilburg financiële ondersteuning om onder professionele begeleiding te onderzoeken welke besparingsmogelijkheden er per individuele woning te behalen zijn (zie www.samengeeftenergie.nl).

In samenwerking met netwerkbeheerder Enexis is eind vorig jaar besloten om als logisch vervolg op het gemeentelijke ondersteuningstraject (gericht op energiereductie op kortere termijn via projectsubsidies), ook Buurkracht (gericht op en energie-efficiency op langere termijn via community building) in Fatima uit te rollen. Een Buurkracht-buurt krijgt met voorrang gratis slimme energiemeters aangeboden. Ook hierbij fungeert Fatima weer als stedelijk koploperproject.

Begin 2014 legde collega netwerkbedrijf Alliander via de “Alliander Challenge” aan alle teams van Enactus Nederland het probleem van energiearmoede voor. Hierbij presenteerde elk team een projectidee in de vorm van een pitch. 3 studenten van Enactus Tilburg University besloten ook deel te nemen. Het idee voor LESS viel zo in de smaak dat de challenge werd gewonnen en het project binnen Enactus Tilburg University de ruimte kreeg om verder te ontwikkelen. In de tijd die daarop volgde werd het idee uitgewerkt in een business plan, waar in meer diepte ingegaan is op alle relevante aspecten van het project.

Daarnaast werd er gezocht naar de juiste partners waarmee dit idee tot een concreet proeftuinproject kan uitgroeien. Het onderzoekproject is flexibel van opzet om maximaal te kunnen anticiperen op de realistisch klantprofielen en de concrete behoeftes van de beoogde doelgroep(en) en daarvoor publieke en private partijen te laten aansluiten die bij de realisatie daarvan kunnen bijdragen (met kennis, relaties en/of financiën).

Recentelijk werd in het burgerinitiatief Buurkracht Fatima de juiste partner gevonden. Deze twee maatschappelijke initiatieven zijn in staat om elkaar te versterken door de ideeën op elkaar af te stemmen. Dit resulteert in de vorm die het project LESS op dit moment aanneemt.

We weten dat het probleem van energiearmoede op wijkniveau concreet wordt bevochten door het burgerinitiatief Buurkracht. Daarnaast weten we dat het probleem zich zeker niet alleen lokaal voordoet, maar een nationaal vraagstuk is.

Van de ruim 7 miljoen woningen in Nederland, is bijna 60% particulier bezit (waarvan slechts 30% jonger is dan 25 jaar). Bovendien zijn 1,8 miljoen mensen in Nederland werkeloos, ZZP-er of kleine ondernemer (=23% van de totale beroepsbevolking). Bij een succesvol proeftuinproject in Fatima heeft het dus potentie om op midden-lange termijn landelijk uitgerold te worden.

Organisatievorm:

Buurkracht Fatima is een burgerinitiatief VAN, VOOR en DOOR buurtbewoners uit de Tilburgse binnenstadswijk Fatima en voortgekomen uit het collectief energiebesparingsproject Samen Geeft Energie Fatima (met in totaal 80 geïnteresseerden).

Via een eigen buurtwebsite (met op dit moment 61 deelnemers) informeren en stimuleren buren elkaar over interessante mogelijkheden op het gebied van duurzame energieopwekking en – besparing. Buurkracht, een initiatief van Enexis Holding N.V., is in ruim 50 buurten in Nederland actief.

Enactus is een wereldwijde non-profit organisatie die studenten samenbrengt met academici en het bedrijfsleven om de levensstandaard van mensen te verbeteren door middel van ondernemende projecten. Kort gezegd is de kern van de organisatie ‘sociaal ondernemerschap’.

Enactus bestaat uit een netwerk van meer dan 70.000 studenten van meer dan 1700 universiteiten en hogescholen uit 36 landen. In Nederland zijn er op dit moment 14 Enactus-teams die volledig gerund worden door studenten die positieve impact willen maken op hun lokale omgeving door middel van het opzetten van sociale ondernemingen. Deze teams worden begeleid door adviseurs uit het bedrijfsleven en de academische wereld.

Enactus Tilburg University, een stichting bestaande uit zo’n 60 actieve leden, heeft als missie het “creëren van duurzame ondernemende projecten die een positief effect hebben op zowel individuelen als de samenleving”. Deze missie is het beste te illustreren door de uitdrukking “geef iemand een vis en hij eet voor één dag; leer iemand te vissen en hij eet een leven lang”. We willen sociale initiatieven creëren waarbij we mensen een duw in de rug geven richting zelfstandigheid, tot het punt dat ze niet alleen kunnen ‘vissen’, maar dat ze zelfs niemand meer nodig hebben om het ze te leren. Enactus Tilburg University heeft op dit moment 7 actieve projecten, de een in een verder stadium dan de ander. Wat alle projecten gemeen hebben, is dat we graag van mensen willen weten wat hun problemen precies zijn, en zij aan zij met deze doelgroep willen werken aan een oplossing.

Bij een succesvol proeftuinproject wordt er aan gedacht om voor de midden-lange termijn een buurtcoöperatie of maatschappelijke wijkonderneming als juridische organisatievorm op te zetten.

Financiering:

Een van de grootste voordelen van dit projectidee is het principe dat huishoudens met lage inkomens isolatiemaatregelen ontvangen voor hun woning (goed voor zowel het milieu als het behoud van de woningwaarde) en een verlaging van de maandelijkse woninglasten krijgen. Tot het moment dat de isolatiemaatregelen worden geïmplementeerd, moeten de huishoudens de volledige energierekening betalen, wat door de slechte isolering een substantieel deel van het inkomen in beslag neemt.

Op t=0 worden de maatregelen aangeboden. Vanaf dit moment wordt een bepaald bedrag op de energierekening bespaard. Een gedeelte van deze besparing zal worden gebruikt om een initiële investeerder terug te betalen, de rest kan meteen naar de portemonnee van de huishoudens gaan. Dit laatste is essentieel bij LESS, aangezien huishoudens met lage inkomens direct een positief financieel resultaat goed kunnen gebruiken. Waarschijnlijk zal 80% van de besparing gaan naar terugbetaling van de investeerder, 20% is een directe besparing. Via traditionele leningen wordt een isolatiemaatregel die zich normaal in 5 jaar terugverdient, via een renteopslag dan bijvoorbeeld in 6 jaar ‘afbetaald’. Na deze periode gaat de volledige besparing op de energierekening direct naar de huishoudens.

Doordat ook maatschappelijk gedreven organisaties deelnemen, de betrokken huishoudens extra financiële aflossingscapaciteit genereren door dat hun maatschappelijke inzet op buurtniveau als maatschappelijk rendement wordt gekapitaliseerd en deels ingebracht. Hierdoor kan de terugverdientijd voor het betrokken huishouden worden bekort. Het andere deel vloeit terug naar de betrokken maatschappelijke instelling.

Op dit moment bestaat er een duurzaamheidslening vanuit de Gemeente Tilburg die tegen een gunstig rentepercentage kredieten vanaf €2500,- verleent voor het energiezuiniger maken van de woning. Het probleem hiermee is, dat mensen met een laag of onzeker inkomen niet aanmerking komen dan wel moeilijk de langjarige aflossingsverplichting kunnen opbrengen. In de wijk Fatima is dit naar schatting 2,5% van het aantal huishoudens. Een “duurzame participatielening” zou voor hen dus een welkome aanvullende financieringsvorm zijn.

Aanvullend is bijvoorbeeld dat een sociaal betrokken bedrijf de investering doet. Dit project biedt een ideale uitkomst voor Corporate Social Responsibility (CSR) doelstellingen voor bedrijven. Of dat de Sociale Dienst of UWV via reintergratietrajecten deelneemt, waarbij de versnelde uitstroom als maatschappelijke baten deels wordt ingebracht. Het helpt zo niet alleen mensen met lage inkomens, het ondersteunt ook mensen die moeite hebben met het toetreden tot de arbeidsmarkt, bevordert sociale cohesie in de wijk en beperkt negatieve impact op het milieu door verspilling van warmte en energie. Het heeft dus een positieve economische, sociale en ecologische impact. Daarnaast is het, hoewel het wel mogelijk is, niet noodzakelijk voor een geldschieter om een donatie te doen. De financieringsconstructie maakt het mogelijk dat een bedrijf een positieve impact heeft en daarnaast de investering volledig terugverdient.

Professionaliteit:

De projectfocus ligt primair op het aanbieden van energiebesparende maatregelen, eventueel aangevuld met duurzame zonne-energie. De rol van Enactus Tilburg University en het Buurkrachtteam Fatima zal vooral zijn om de essentiële partners zoals de buurtbewoners, technische bedrijven, re-integratiepartner en financiers bij elkaar te brengen, de ketensamenwerking te coördineren en de uitwerking van het proeftuinproject te faciliteren.

Daarnaast is veel professionele kennis en expertise nodig die om niet of tegen een gereduceerd maatschappelijk tarief ingebracht wordt. De operationele werkuitvoering in de wijk zelf kan daarbij deels gedaan worden door gebruik te maken van re-integratiearbeid. Werkeloze buurtgenoten zouden bijvoorbeeld als lokale kwartiermakers bij mensen thuis kunnen bekijken welke maatregelen het hardst nodig zijn en het meest kunnen opbrengen. Dit buurtwerk kan tijdelijk met behoud van uitkering worden gedaan via de re-integratiepartner. Zij zullen per saldo voor een sterk gereduceerd uurtarief hun werkzaamheden kunnen uitvoeren, onder begeleiding van een re-integratie expert. De maatschappelijke urenloonwinst kan dan als uitgespaard commercieel uurtarief worden gekapitaliseerd in geld en dus als participatief aflossingsvermogen worden ingebracht.

Naast de leden van het buurtteam Fatima werken ook de studenten van Enactus Tilburg University op vrijwillige basis. Ieder jaar is er een nieuwe aanwas van gemotiveerde studenten die graag een sociale onderneming willen exploiteren. Op deze wijze zijn er altijd studenten beschikbaar om de samenwerking ook op midden-lange termijn te coördineren en bij succes uit te breiden naar andere wijken in (de regio) Tilburg.

Aantrekkingskracht:

Via diverse collectieve buurtacties van Samen Geeft Energie en Buurkracht probeert het buurtteam de deelname onder buurtgenoten steeds verder te vergroten. Zo hebben circa 1.800 huishoudens in de wijk recentelijk bij voorrang een gratis slimme meter ontvangen. Ook lopen kleinere acties met warmtecamera’s en energieverbruiksmeters. Om het bewustzijn en proactieve deelname geleidelijk aan verder te vergroten zijn er plannen voor een lokale energiemarkt gekoppeld aan een buurt BBQ. Om ook minder bedeelde buurtgenoten tot deelname te verleiden, is de samenwerking met Enactus opgestart.

Omdat de wijk op energiegebied koploper in Tilburg is wordt er via persberichten en voorlichtingsbijeenkomsten in andere wijken veel lokale en regionale publiciteit gegenereerd. In een interview in het Brabants Dagblad van 31januari jl. signaleert de “Kampioen Energiebesparen 2014” het financiële dilemma bij diverse buurtgenoten.

De tijd wordt dan ook rijp geacht om samen met Enactus nu ook bovenlokale uitstraling te zoeken via deelname aan de P-Nuts Award voor beste idee, zodat ons idee ook realiteit wordt. Door dit gezamenlijke idee te nomineren voor de P-NUTS Award hopen we dat meer publieke en private partijen (lokaal, provinciaal en landelijk) het initiatief en verdere uitwerking zullen ondersteunen.

Exploitatie:

Aangezien de investeringen tussen €2.500,- en € 15.000,- in principe vanuit de nieuwe gemeentelijke financieringsregeling gedekt kunnen worden en er vanuit Samen Geeft Energie budget beschikbaar is voor professionele ondersteuning bij het uitvoeringstraject zijn er alleen additionele kosten voor diegene die niet aan de financiële toelatingscriteria kunnen voldoen. Voor de kosten van een aanvullend duurzaam financieel-maatschappelijk participatiearrangement op buurtniveau zullen alternatieve publiek-private financieringsbronnen worden gezocht. Afhankelijk van het daadwerkelijk beschikbaar komen daarvan zal een eerste pilotproject bij een of meer bewoners in Fatima kunnen worden opgezet. Uitgangspunt is een verbetering van minimaal twee energielabelstappen, maar met het oog op de recente provinciale ambities zou een volledige nul-op-de-meter-renovatie fantastisch zijn. Op basis van kengetallen volgt een indicatiefoverzicht van potentiële energiebesparingsmaatregelen en de bijbehorende besparing in kWh of m3 gas per jaar.

Zonnecollector: besparing 170 m3 gas/€ 100,-;
Dakisolatie: besparing 700 m3 ga/€ 400,-;
Gevelisolatie: besparing 325 m3/ € 365,-;
Glasisolatie HR++: besparing 480 m3 gas/€275,-;
Vloerisolatie: besparing 190 m3 gas/€ 110,-;
HR-combiketel: besparing 190 m3 gas/€ 110,-;
Kierdichting: besparing 80 m3 gas/€ 46,-;
Zonnepanelen (4 m2): 375 kWh/€ 75,-.

Regio:

Het pilotproject heeft in eerste instantie betrekking op de Tilburgse wijk Fatima. Er is onder andere voor deze wijk gekozen omdat er veel te winnen is (veel jarendertig rijwoningen met een gemiddeld energielabel F) en er de primaire onderzoeksdoelgroep aanwezig is, zowel in de zin van proactieve buurtparticipatie als inkomensprofiel (met werkeloosheid en ZZP).

Bij succesvolle implementatie kan het project als een blauwdruk over heel Nederland worden uitgerold. De pilot is succesvol wanneer er een nieuw sluitend participatief financieringsarrangement voor particuliere woningeigenaren met een laag inkomen en hoge energierekening kan worden bedacht en succesvol in de praktijk is beproefd. In aanvulling op bestaande leningsarrangementen waarop de doelgroep geen gebruik kan of wil maken vanwege een te lage en/of te onzekere inkomenssituatie.

Er zal, na de wijk Fatima, eerst gekeken worden naar andere wijken in en rond Tilburg die zouden kunnen profiteren van een initiatief als LESS. Dit omdat er in bepaalde wijken al een aantal buurtinitiatieven bestaan, waarbij introductie gemakkelijker is, aangezien een pilot in eigen stad een stuk overtuigender is dan een uit een andere stad.

Via de deelname aan de P-NUTS Awards hopen de gezamenlijke initiatiefnemers meer professionele partijen uit de triple helix te interesseren voor dit pilotproject zodat zij hun kennis, ervaring, netwerkrelaties en/of financiële middelen inbrengen voor een snelle inhoudelijke verdieping en procesmatige verbreding van het projectidee.

Energiebron en techniek:

Kijkend naar de Trias Energetica (energieverbruik verlagen, duurzame energie opwekken en efficiënt gebruik maken van fossiele brandstoffen) raakt dit projectidee alle drie de pijlers. Isolatie (m.b.v. bewezen technieken) zorgt er uiteraard voor dat warmte langer binnenshuis blijft. Hier is bij oudere woningen de grootse milieuwinst te behalen. Indien financieel rendabel (afhankelijk van beschikbaar dakoppervlak en zon-situering) kan dit gecombineerd worden met duurzame opwekking via individuele zonnepanelen op het eigen dak. Of via een collectieve buurtactie voor Zon op Anders Dak (bij voorkeur op een centraal in de wijk gelegen maatschappelijk gebouw).

Op termijn zijn er in Tilburg ook Windmolens voorzien, waarin burgers als aandeelhouder kunnen participeren. De aanwezige ‘slimme meters’ bieden de mogelijkheid om de bewoners bewust te maken van energieverbruik via de digitale verbruiksvergelijkingsmodule op Buurkracht. Dit zal gepaard gaan met algemene voorlichting, slimme tips en aanvullende buurtacties (zoals de energieverbruiksmeter) zodat bewoners ten slotte verleidt worden tot efficiënter restverbruik.

Kennisdelen:

Een goed voorbeeld, doet goed volgen, zo luidt een bekend spreekwoord. De resultaten uit dit eerste pilotproject in de buurt Fatima zullen uiteindelijk ook voor andere buurtinitiatieven rondom het thema duurzame energiebesparing in heel Nederland bruikbaar zijn. Bij succes kan het projectidee LESS eenvoudig ook in andere buurten binnen en buiten de regio geïmplementeerd worden. Vanuit het Enactus Tilburg University team kan alle kennis bijvoorbeeld gedeeld worden met andere Enactus-teams op andere Universiteiten in Nederland (en daar buiten).

Succesvolle ervaringen van anderen kunnen een belangrijke reden zijn voor (kwetsbare) huishoudens om ook in te stappen in een energiebesparingsproject. De beschikbare kennis zal daarnaast ook gedeeld kunnen worden met potentieel geïnteresseerde publieke en private investeerders elders. Via de publicatie van periodieke projectverslagen, inclusief succes- & faalfactoren en de financieel-maatschappelijke randvoorwaarden en uitgangspunten.

Overtuig de jury:

Recentelijk is een eerste tussenbalans in Fatima opgemaakt met vanuit kwantitatief oogpunt bescheiden resultaten. Zo geeft 90% van de buurtbewoners op dit moment nog prioriteit aan andere belangrijke zaken. Van degenen die al wel een goed inzicht hebben op de beperkte energetische kwaliteiten van hun fraaie erkerwoning (een gemiddeld energielabel F), gaat circa driekwart nog niet tot uitvoering van energiebesparende maatregelen over. Dit terwijl diverse opties via de lagere energierekening binnen 10 jaar zijn terugverdiend.

Het energietransitie vraagstuk is maatschappelijk relevant en urgent. Niet alleen vanuit het veranderende klimaatperspectief (CO2-reductie) is een collectieve inspanning op zijn plaats, ook vanuit economisch, sociaal en ruimtelijk oogpunt is daadkracht nodig. De provincie Noord-Brabant en haar vijf grote steden hebben recentelijk aangekondigd dat alle 800 duizend woningen in 2050 ‘energieneutraal’ zullen zijn en haar bewoners dan geen energiekosten meer hebben. De komende maanden gaan twee ambtelijke kwartiermakers daarom aan de slag om alle partijen uit de bouw- renovatie- en financiële sector bijeen te brengen en in twee jaar tijd duizend Brabantse huizen in energieneutraal te maken. Binnen zes jaar, rond 2021, moeten veertigduizend woningen zijn aangepakt.

Vanuit het “creëren van dubbelperspectief” is tegelijkertijd ook een meer vraaggerichte aanpak geboden. Via een variëteit aan woningbewoners (huur en koop) gekoppeld aan (echt) nieuwe financieringsarrangementen. Zoals Less waarbij een werkeloze die zijn “lening”, als volwaardig lid van de participatiesamenleving, terugbetaald via vrijwilligerswerk in de buurt. Sociale innovatie dus, naast puur technische productinnovatie. Samen met studenten van de Universiteit van Tilburg en de non-profitorganisatie Enactus verkent het Buurteam van Fatima momenteel hoe dat eruit zou kunnen zien, met als centrale uitgangspunten:

1. Particuliere woningeigenaren met een laag onzeker inkomen en een hoge energie rekening;
2. In aanvulling op reeds bestaande publieke regelingen als het Nationaal Energiebesparingsfonds (zie www.ikinvesteerslim.nl) of de Duurzaamheidslening van de gemeente Tilburg (zie www.tilburg.nl/energie);
3. Met aflossingsdoorlooptijden tot maximaal 10 jaar. Dit conform de ‘Gouden Regel’ uit de haalbaarheidsstudie voor het Nationaal Energiefonds (PWC, 2012).
4. Terugverdienmogelijkheid via proactieve maatschappelijke inzet. Naast aflossingstermijnen in geld zal er ook een (substantieel) deel via sociale re-integratietrajecten en/of vrijwilligerswerk (in de eigen buurt) kunnen geschieden.